Kuşlar manyetik alanları gagaları ile değil gözleriyle algılıyor

Yeni bir çalışma göçmen ötücü kuşların manyetik pusulasının beynin görme merkezinde olduğunu belirledi.

˜

Gözdeki bir hücre, gagadaki iki hücreye eşdeğer olabilir; özellikle de göçmen kuşların manyetik pusulası söz konusu olduğunda. Avrupa kızılgerdanları, ―gagadaki manyetizma algılayan hücreler değil―  beyindeki görme merkezi ve gözdeki ışık algılayıcı hücreler sayesinde kuzeyin hangi tarafta olduğunu algılıyor ve doğru yöne göç ediyor. Nature dergisinde 29 Ekim tarihinde yayınlanan bu çalışma ile göçmen kuşlarla ilgili koruma çabaları geliştirilebilecek.

Göçmen kuşların hangi yöne uçacaklarını belirleyen bir biyolojik pusulaya sahip oldukları bilinmekteydi ancak kuşların manyetik alanları nasıl tespit ettikleriyle ilgili detaylar bilinmemekteydi.

Bazı araştırmacılar göçmen kuşların üst gagalarındaki demir-bazlı reseptörlerin manyetik alanı algıladığını ve bu bilgiyi bir sinir yardımıyla beyne ilettiğini önermiştir. Diğer bilimadamları ise, kuşların gözlerindeki ışık algılayıcı hücrelerin manyetik alanı algıladığını ve bu bilgiyi beynin N kümesi diye adlandırılan ve ışığı işleyen bölgesine farklı bir yol ile aktarıldığını öne süren hipotezi desteklemekteydiler.

Makale yazarlarından Henrik Mouritsen’e göre, kuşların gözlerindeki kriptokromlar adındaki özel proteinler bu ışığa bağlı manyetik duyuyu sağlayabilir. Proteinlere çarpan ışık bir çift serbest radikal, yani çift olmayan elektronlara sahip çok reaktif moleküller üretir. Bu elektronların Yerkürenin manyetik alanına hassas olabilecek bir dönme hareketleri vardır. Serbest radikallerdeki sinyaller daha sonra N kümesindeki sinir hücrelerine ulaşarak kuşlara kuzeyin yönünü bildirebilir.

Araştırmacılar yakaladıkları 36 kızılgerdanın önce manyetik alanı algılayarak doğru yöne yöneldiklerini tespit ettiler. Daha sonra cerrahi müdahelelerle gagadan beyne giden sinirlere veya ışık sinyallerini algılayan beyindeki N kümesindeki hücrelere zarar verdiler. Gagadan beyne giden sinirleri kesilen kuşların yönelmesinde hiçbir fark gözlenmezken N kümesi zarar görmüş kuşlar ne Dünyanın kendi manyetik alanını ne de araştırmacıların yarattığı manyetik alanı hissedemediler.

Moritsen’e göre, eğer kuşların nasıl yön bulabildiklerini çözersek onların güvenli alanlardan göç etmemelerini de sağlayabilir ve türlerinin korunmasına yardımcı olabiliriz.

Kaynak:

• Bird’s eyes, not beaks, sense magnetic fields. New study pinpoints migratory songbirds’ magnetic compass in a specific brain region. By Laura Sanders, Science News. 28 Ekim 2009
• Manuela Zapka, Dominik Heyers, Christine M. Hein, Svenja Engels, Nils,Lasse Schneider, Jörg Hans, Simon Weiler, David Dreyer, Dmitry Kishkinev, J.Martin Wild & Henrik Mouritsen. Visual but not trigeminal mediation of magnetic compass information in a migratory bird. Nature, 2009; DOI: 10.1038/nature08528